8.12.09

Συνέντευξη με τη Ναταλία Πούλου (μέρος β)

*β' συνέχεια της συνέντευξης με τη Ναταλία Πούλου, Επίκουρη καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)
Ακόμη και κοινωνιολογικά να το δει κάποιος, στις συνειδήσεις των ανθρώπων, ο μεσαίωνας έχει ταυτιστεί με κάτι αρνητικό, όταν λέμε, για παράδειγμα ‘‘αυτό είναι μεσαίωνας’’.

Ν.Π: Ακριβώς. Όταν λέμε ‘‘αυτό είναι μεσαίωνας’’, εννοούμε σκοταδισμό, πισωγυρίσματα και κάψιμο βιβλίων. Κοιτάξτε, σε κάποιες περιόδους, μπορεί να συνέβαιναν και αυτά. Αλλά δεν είναι μόνον αυτά. Για να γνωρίσουμε μία περίοδο, πρέπει να τη μελετήσουμε πολύ αναλυτικά. Δε μπορούμε να την καταδικάζουμε εκ των προτέρων. Όταν, λοιπόν, δεν τη γνωρίζουμε, δε μπορούμε να εκφράζουμε άποψη.

Στο Βυζάντιο, βεβαίως, τα πρώτα χρόνια πρέπει να υπήρχαν αντιπαραθέσεις και μεταξύ των διαφορετικών θρησκευτικών κοινοτήτων, μεταξύ ειδωλολατρών και χριστιανών. Αυτό δεν μπορεί κανείς να το αρνηθεί. Από την άλλη, όμως, δε μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι Βυζαντινοί δεν έκαναν άλλο από το να γκρεμίζουν τους ναούς και να καταστρέφουν τα συγγράμματα. Αντίθετα, έχουμε όλο και περισσότερες αποδείξεις ότι, από τον 5ο, αιώνα και μετά και κυρίως τον 10ο αιώνα, όπου μια μεγάλη αναγέννηση σημειώνεται στην Κωνσταντινούπολη, στις μεγάλες βιβλιοθήκες -τόσο των ανατολικών πόλεων της Μεσογείου, κατά τα πρώιμα βυζαντινά χρόνια, όσο και της Κωνσταντινούπολης, κατά τα μέσα και ύστερα βυζαντινά χρόνια-, πάρα πολλά συγγράμματα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και φιλοσόφων αντιγράφηκαν και, επομένως, διασώθηκαν.

Θέλω με αυτό το παράδειγμα να τονίσω ότι πρέπει να αποδώσουμε στο Βυζάντιο τη σημασία, την οποία έχει. Δεν διατείνομαι ότι τα πάντα συνέβησαν καλά εκείνη την περίοδο, αλλά τουλάχιστον αρμόζει να γνωρίσουμε συνολικά τι έγινε στα βυζαντινά χρόνια . Σε αυτό το σημείο, επειδή τελευταία ακούω πολλά για τους Άραβες, θα ήθελα να επισημάνω ότι οι Άραβες, βεβαίως, διαδραμάτισαν ένα σημαντικό ρόλο, στο παρελθόν. Πήραν τα ελληνικά χειρόγραφα, τα μετέφρασαν και τα διέσωσαν. Έχουμε, όμως, παράλληλα και μια ολόκληρη ‘‘βιομηχανία’’ αντιγραφής χειρογράφων από πάρα πολύ νωρίς, πολύ πριν από τους Άραβες, στη βυζαντινή αυτοκρατορία. Κάποια από τα χειρόγραφα, σαφώς τα πήραν οι Άραβες, και, μέσω της Ισπανίας, μεταφέρθηκαν στη δύση. Κάποια άλλα χειρόγραφα, όμως, επίσης έφτασαν στη δύση, από την Κωνσταντινούπολη, μέσω της Ιταλίας. Με άλλα λόγια, τα πράγματα είναι αμφίδρομα.

Σχετικά με τα συνέδρια, που είναι ένας τρόπος διάδρασης μεταξύ των επιστημόνων και της κοινωνίας, τι πιστεύετε; Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης έχει προγραμματίσει κάποιο σημαντικό συνέδριο;

Ν.Π: Βεβαίως γίνονται διάφορα συνέδρια, τα οποία λαμβάνουν μεγάλη δημοσιότητα, οι εισηγήσεις σε αυτά είναι πιο γενικές, για να καταλαβαίνει και ο μη ειδικός, στο ακροατήριο, όσα επιθυμούμε να μεταδώσουμε. Εμείς στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο (Α.Π.Θ), αναλάβαμε ένα συνέδριο, το οποίο θα γίνει την άνοιξη του 2011, στο Α.Π.Θ, και αφορά στην υστερορωμαϊκή και πρώιμη βυζαντινή κεραμική της Μεσογείου. Ο τίτλος είναι: «Υστερορωμαϊκή κεραμική της Μεσογείου: Αρχαιολογία και Αρχαιομετρία». Σκοπός μας είναι, μέσα από τη μελέτη αυτής της κεραμικής, να δούμε τους δρόμους, τις θαλάσσιες οδούς που διέσχιζαν τα πλοία, μεταφέροντας προϊόντα, συσκευασμένα μέσα σε κεραμικά, ή μεταφέροντας τα κεραμικά ως εμπορεύματα, από τη μία άκρη της Μεσογείου στην άλλη.

Αυτό το συνέδριο, που είναι διεθνές, έγινε, για πρώτη φορά, το Μάρτιο του 2002 από το Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, και από τότε δημιουργήθηκε μια διεθνής οργανωτική επιτροπή, τα μέλη της οποίας έχουν αποφασίσει ότι το συνέδριο θα διεξάγεται, κάθε φορά, σε μια χώρα που βρέχεται από τη Μεσόγειο. Επομένως, το επόμενο συνέδριο, του 2005, έγινε στη Μασσαλία και στην Εξ Αν Προβάνς. Το συνέδριο του 2008 έγινε στην Πάρμα και στην Πίζα της Ιταλίας, και το 2011, για τέταρτη φορά πλέον, το συνέδριο θα γίνει στη Θεσσαλονίκη. Ελπίζουμε η επόμενη χώρα να είναι η Τουρκία ή μια άλλη χώρα της ανατολικής Μεσογείου. Μάλιστα, προσωπικά έχω καλέσει αρκετούς συναδέλφους Τούρκους, οι οποίοι κάνουν ανασκαφές στην Κωνσταντινούπολη και στη Μικρά Ασία, να έρθουν και να παρουσιάσουν τη δουλειά τους στο συνέδριο. Μας ενδιαφέρει επίσης πολύ, καθώς η Θεσσαλονίκη είναι η θύρα που ανοίγει προς τα Βαλκάνια, με αφορμή το συνέδριο, όλοι οι συνάδελφοι και η επιστημονική κοινότητα των Βαλκανίων να παρουσιάσουν τη δουλειά τους, ώστε τα αποτελέσματα να αξιολογηθούν.

Το ενδιαφέρον θα είναι, οπότε, όχι μόνο αρχαιολογικό αλλά και πολιτισμικό.

Ν.Π: Βεβαίως. Το ενδιαφέρον θα είναι πάρα πολύ μεγάλο, καθώς θα επιδιώξουμε, επίσης, να έρθουν συνάδελφοι από τη Συρία, την Αίγυπτο, το Ισραήλ. Εμείς ήδη έχουμε έλθει σε επαφή με συναδέλφους από την Αίγυπτο, την Τυνησία, με λιγότερους από την Αλγερία, επειδή εκεί οι καταστάσεις είναι πιο δύσκολες. Και τούτο διότι, προσπαθούμε να είμαστε σε επικοινωνία με όλους τους συναδέλφους, οι οποίοι ερευνούν γύρω από τη Μεσόγειο. Στα προηγούμενα συνέδρια υπήρχε μεν μια μεγάλη εκπροσώπηση από τις χώρες της βόρειας πλευράς της Μεσογείου – από την Ισπανία και την Πορτογαλία, που δε βρέχεται από τη Μεσόγειο, αλλά ανήκει στην Ιβηρική χερσόνησο-. Ωστόσο, ήταν λίγοι εκείνοι που συμμετείχαν από τις χώρες της νότιας πλευράς της Μεσογείου.

Για το συνέδριο της Θεσσαλονίκης, λοιπόν, η διεθνής οργανωτική επιτροπή, στην οποία συμμετέχω, αποφάσισε να ενισχυθούν οι συμμετοχές από την Ανατολική Μεσόγειο, Συρία, Κύπρο, Αίγυπτο, αλλά και από τη Βόρεια Αφρική. Υπολογίζουμε ότι το συνέδριο θα διαρκέσει τρεις ημέρες και, στο πλαίσιό του, θα πραγματοποιηθούν μονοήμερες επισκέψεις σε κάποια μνημεία της πόλης καθώς και σε σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους. Σκεπτόμαστε να συνεργαστούμε και με το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού γι’ αυτό.

Με αφορμή αυτό το τελευταίο: δεν πρέπει να διαμορφωθεί ένα καλύτερο δίκτυο, ώστε τα μουσεία να συνεργάζονται με τους δήμους;

Ν.Π: Βέβαια, αυτό συμβαίνει. Το μουσείο ήδη ανοίγεται στην κοινωνία. Και ο δήμος είναι η κοινωνία. Είναι η πρόσβαση για να φτάσεις. Και από το πανεπιστήμιο, επίσης, γίνονται οι ανάλογες κινήσεις, ώστε και το πανεπιστήμιο να είναι ανοιχτό στην κοινωνία και όχι περιχαρακωμένο. Στη Θεσσαλονίκη το επιδιώκουμε αυτό.

Οπότε, στο συνέδριο του 2011, ποια θα είναι η συνεισφορά του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού;

Ν.Π: Σε συνεργασία πάντα με το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και τις Εφορείες Αρχαιοτήτων, θα δούμε κεραμικά επί τόπου. Παράλληλα, επειδή έχουμε πάρα πολλούς που ασχολούνται με την πετρογραφία, τη μελέτη σύστασης του πηλού, θα έχουμε λεπτές τομές, δηλαδή μικρά γυαλάκια, επάνω στα οποία υπάρχει μία λεπτότατη τομή πηλού. Ώστε, με τη βοήθεια των ειδικών, που τοποθετούν αυτήν την πολύ λεπτή και μικρή τομή στο μικροσκόπιο, θα μπορούμε να δούμε από ποια περιοχή είναι. Αυτό στη χώρα μας, τελευταία, έχει αρχίσει, συστηματικά, να γίνεται στην κεραμική. Γινόταν και γίνεται στα προϊστορικά κεραμικά, και στην Ελλάδα. Στα βυζαντινά κεραμικά, όμως, είναι λίγα τα χρόνια, κατά τα οποία εφαρμόζεται.

Έλειπαν οι υποδομές;

Ν.Π: Στο Δημόκριτο δεν έλειπαν οι υποδομές. Απλά στοιχίζει πολύ και γι’ αυτό πρέπει να βρίσκουμε προγράμματα χρηματοδότησης. Υπάρχει και η βρετανική σχολή, η οποία διαθέτει ένα πολύ καλά οργανωμένο εργαστήριο, αλλά και εκεί πρέπει να καταβάλουμε ένα χρηματικό ποσό. Τα τελευταία, όμως, 10 περίπου χρόνια, στη Βόρεια Κρήτη, στην Παχιά Άμμο, μετά τον Άγιο Νικόλαο, υπάρχει το Αμερικανικό Ινστιτούτο Αιγαιακής Προϊστορίας (INSTAP), το οποίο έχει ένα εξαιρετικό εργαστήριο αναλύσεων. Όσα δείγματα έχουμε από την Κρήτη, τα κάνουμε εκεί δωρεάν. Επειδή διενεργώ χρόνια ανασκαφές στην Κρήτη, μπορώ να ξέρω ότι πραγματικά, εκεί έχουμε κάνει μια πολύ καλή βάση δεδομένων, από λεπτές τομές κεραμικών διαφόρων περιοχών.

Στο INSTAP επίσης φυλάσσονται και ορισμένα βυζαντινά ευρήματα, διότι η Κρήτη δεν έχει Βυζαντινό Μουσείο και πρέπει να αποκτήσει. Ελπίζω, η καινούρια κυβέρνηση και ο νέος Υπουργός Πολιτισμού, να φροντίσουν ώστε η Κρήτη να αποκτήσει το δικό της μουσείο Βυζαντινού πολιτισμού. Είναι ένα μεγάλο έλλειμμα αυτό για τα πολιτιστικά πράγματα της Κρήτης. Τα ευρήματα, που έχουμε από όλη την Κρήτη, είναι εξαιρετικά.

Δεν έχουν γίνει κάποιες ενέργειες γι’ αυτό ως τώρα;

Ν.Π: Αν και, κατά καιρούς, θυμάμαι πολιτικούς να το εξαγγέλλουν και να το υπόσχονται προεκλογικά, στην πορεία δεν προχώρησαν σε κάποια σοβαρή ενέργεια.

(συνεχίζεται)
όλη η συνέντευξη είναι δημοσιευμένη στην εφημερίδα Καστρολόγος, Νοέμβριος 2009, Α.Φ.2, σσ.10-11

No comments: